Chủ Nhật, 10 tháng 1, 2016

TÍNH GIÁO DỤC TRONG THEN BÁCH THÚ CỦA NGƯỜI TÀY - NÙNG





TÍNH GIÁO DỤC TRONG THEN BÁCH THÚ CỦA NGƯỜI TÀY - NÙNG
NGUYỄN MINH TUÂN
Viện Nghiên cứu Hán Nôm
Trong những năm gần đây Viện Nghiên cứu Hán Nôm tiến hành sưu tầm, thu mua một số lượng sách dân tộc đáng kể, trong đó phải kể đến khối văn tự Tày - Nùng. Trong khối văn tự này, loại viết bằng chữ Nôm Tày - Nùng chiếm số lượng tương đối lớn, ngoài các văn bản truyện thơ như Nàng Hán, Nhân Lăng, Kim Quế, Nho Hương... còn có thể loại giao duyên như lượn cọi, phong slư... và đặc biệt là loại hình hát Then rất phổ biến và đa dạng, như Then khảm hải (vượt biển), bách điểu (trăm loài chim), bách va (trăm thứ hoa), chèo lừa cống sứ (chèo thuyền cống sứ), khoắc vạ quản bjoóc (nhà trời quản hoa), kỳ yên (cầu bình yên), lẩu Pựt (cấp sắc), kẻn bjoóc (kén hoa), v.v... Song bài viết này không nhằm mục đích tìm hiểu và giới thiệu các thể loại trên mà chỉ bước đầu giới thiệu một văn bản Then bách thú (trăm loài thú) hiện đang lưu trữ tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm (ký hiệu St.2156) nội dung mang đậm tính giáo dục để bạn đọc quan tâm cùng tham khảo.
I. VỀ HÌNH THỨC VĂN BẢN
Văn bản có kích cỡ 18 x 25cm. Toàn văn chữ Nôm Tày, chữ viết chân phương, viết trên chất liệu giấy dó. Trang bìa đầu và trang bìa cuối bị rách mất, còn lại 25 trang cả thảy, trong đó 10 trang đầu chép Then bách thú với số lượng 344 câu, 9 trang tiếp theo chép Then khoắc vạ quản bjoóc, 6 trang còn lại chép một số đạo bùa thổi hồi sinh (suy sinh phù). Phần góc dưới của sách rách mất một số chữ.
II. TÁC GIẢ VÀ NIÊN ĐẠI SAO CHÉP
Đối với các văn bản Nôm Tày - Nùng nói chung, trước nay thường thấy rất ít ghi tác giả cũng như niên đại sao chép. Với văn bản này, do bị rách mất một trang bìa đầu và một trang bìa cuối nên không rõ có ghi tác giả cũng như niên đại sao chép tác phẩm hay không. Song nếu căn cứ vào một số chữ Nôm thì đây là văn bản được sao chép vào thời nhà Nguyễn.
III. NỘI DUNG TÁC PHẨM
Then bách thú là một trong những chương của hát Then, nói chung kể về việc hành trình của âm binh và âm hồn nô lệ mang lễ vật từ hạ giới lên thiên đình cống nạp cho Ngọc Hoàng để xin có được cuộc sống ấm no hạnh phúc và bình yên... Nhưng khác với các chương khác, chương then bách thú dành rất nhiều đoạn tả cảnh tra tấn những linh hồn khi sống ở trên trần gian làm nhiều điều gian ác trái với đạo lý, nhằm giáo dục cho những người đang sống, cho con cháu phải biết hiếu nghĩa, biết ứng xử ở đời... Ở đây chúng tôi tạm chia làm ba tiểu mục như sau:
1. Giáo dục về điều hiếu nghĩa với cha mẹ ông bà
Người Tày - Nùng quan niệm về vũ trụ gồm ba cõi: Thượng giới, trung giới và hạ giới. Cõi thượng giới có tên Thiên đình, thượng phương, mường trên... là nơi Ngọc Hoàng và các nàng tiên ngự trị. Cõi trung giới có tên dương thế, thế đông, đạo lả... nơi con người, muôn vật và cây cối sinh sống. Cõi hạ giới có tên âm phủ, long cung, âm ti, hạ đáng... là nơi của Long Vương, Hà Bá, Diêm Vương, quỷ sứ, các ác thần cai quản. Cõi thượng giới cai quản về việc sinh việc tử, còn cõi hạ giới cai quản những linh hồn sau khi chết. Người nào sống tốt thì được lên thượng giới mường tiên, người nào sống gian ác thì phải chịu hình phạt tra tấn, tù đầy ở nơi địa ngục v.v...
Xuất phát từ quan niệm trên, Then bách thú mô tả rất rõ nét về đạo đức, nếp sống của con người. Người nào sống ác tâm, gian trá, trộm cắp... không những bị luật pháp trừng trị, mà sau khi chết linh hồn sẽ bị Diêm Vương phán quyết, cho quỷ sứ trừng phạt một cách thích đáng. Còn người nào sống tốt đời đẹp đạo, trên kính dưới nhường thì sau khi chết linh hồn đi đến đâu cũng đều được quỷ dẫn lối chỉ đường giúp đỡ... Ví như từ câu 235 đến câu 245 của chương Then này nói rõ: Người nào cãi cha mẹ ông bà, gặp người già lại chê cười xách mé, hoặc ác tâm đánh chó bằng cán chổi... là có tội, sau này chết đi linh hồn sẽ bị quỷ hành hạ. Còn nếu người nào biết hiếu kính, gặp người già biết chào hỏi... thì sau khi chết linh hồn được quỷ sứ giúp đỡ chu toàn... Dưới đây là nguyên văn lời Then:
"...Cần hâư đá pỏ mẻ tai ta
Nhù quét pây cọn ma lẻ phạm
Vằn thai lồng mừa khảm cẩu Ngần
Ma oóc tỏn háu cần chắng khổn
Ma khốp ngù lại quển tót thân
Cầư chắc sự lạo thân pỏ mẻ
Pây tàng chập tua ké lẻ che
Cần hâư toọng dú ngay chiềng chạ
Ma cột hang slống quá cẩu Ô
Hắc xà ngù cổm hua hẩư khảm
Phép âm phủ ngòi cảng quá nghiêm..."
Tạm dịch:
...Người nào cãi cha mẹ ông bà
Đánh chó chổi quét nhà là phạm
Ngày chết xuống qua trạm cầu Ngân
Chó ra chặn cắn người mới khốn
Chó cắn, rắn lại quấn nhức thây
Ai biết sự lão thân cha mẹ
Đi đường gặp người già lại chê
Người nào lòng ở ngay chào hỏi
Chó cong đuôi đưa khỏi cầu Ô
Hắc xà cúi đầu cho qua lọt
Phép âm phủ trông thật quá nghiêm…
2. Giáo dục về nhân cách, phẩm chất và nếp sống văn hóa
Thời trai trẻ thanh niên là thời dễ bị lôi cuốn vào guồng xoáy của các tệ nạn xã hội nếu không được giáo dục một cách nghiêm túc. Do đó trong Then cũng đề cập đến vấn đề này. Then viết: Ở dưới âm ty địa phủ có một ngục tù chuyên để giam giữ, tra tấn những kẻ gái trai mất nhân phẩm, lúc trẻ lấy chuyện hoa nguyệt với nhiều người làm vui, khi có con thì phân biệt đứa yêu đứa ghét... Dưới đây là lời Then viết:
...Khảm lồng thâng ngục tàng Lưu Đặng
Tu mền tu giam hạm nhình chài
Vằn slam pửa roi vai oóc cọn
Slửa phà khát lẹo thuổn tả kình
Chịu khốn khổ dác dên cơ hán
Vằn lẻ luẩy oóc háng kin xo
Cẳm đăm pắt tẻo mừa giam ngục
Thẻ gian cầư mì lục nhình chài
Ná chắc tàng chia vai hơn thiệt
Ngòi lục lẻ tu cát tua kẹt tua yêu
Vằn lăng thai cụng lèo slủ tội
Mạ chạng kẻo xặp xái lồng không
Chư tướng dục ba quân tấy tốc
Quá lồng tướng cai ngục thân đơn
Các trạch ngòi đảy hăn cực lạ
Cần hâư mì tội quá đâng đang
Pắt lồng dặng dú chang thôm hố
Hua khen kha nặm ló rằm kình
Cam tội tua mẻ nhình phúc lục
Thiên hạ cầư cảm mốc đoạn loan...
Nhược nam nự cần hâư bất chính
Nhằng tham tàng pây lỉn du xuân
Cúa rà tả chơi xâm của pậu
Vằn thai lồng tu tẩư Diêm La
Cần luận tội khoen kha cưa thẻ
Nhược cần hâư sinh thể đa tâm
Nhược cầư lẻ phầy phông rườn dảo
Sinh thể vô lý đạo nan dung
Pắt lồng chang chuốc đồng thác đét
Nựa năng đúc lểu phéc nát tan...
Tạm dịch:
...Vượt xuống tới ngục đường Lưu Đặng
Cửa ấy cửa giam hãm gái trai
Ngày ba bận roi mây đem đánh
Áo quần rách tơi tả mặc thân
Chịu khốn khổ cơ hàn đói rách
Ngày thì đi ra chợ xin ăn
Tối đến bắt trở về giam ngục
Thế gian ai có được gái, trai
Không biết đường sẻ chia hơn thiệt
Thấy con thì đứa ghét đứa yêu
Ngày sau chết cũng đều thú tội
Ngựa voi kéo dầy xéo sạch không
Chư tướng giục ba quân trẩy vội
Qua xuống tướng cai ngục thân đơn
Các ngả đều nhìn trông cực lạ
Người nào có tội ở trong mình
Bắt xuống đứng giữa hồ ao cả
Đầu tay chân nước đổ ướt thân
Can tội người đàn bà trói con
Thiên hạ ai dám lòng rẽ phượng...
Nếu gái trai người nào bất chính
Những tham đường hoa nguyệt du xuân
Của mình bỏ lấn sang của bạn
Ngày chết xuống cõi dưới Diêm La
Người luận tội cùm chân cưa cắt
Nếu người nào mà sống đa tâm
Thì sẽ bị lửa thiêu nhà cửa
Ở đời vô đạo lý khó dung
Bắt vào trong ống đồng phơi nắng
Thịt da xương đều vỡ nát tan...
3. Giáo dục về lẽ sống, ứng xử với cộng đồng.
Người Tày - Nùng cũng như các tộc người khác, họ sống tập trung theo cộng đồng làng bản. Do đó tranh chấp thiệt hơn giữa các gia đình, việc trộm cắp tài sản của nhau sẽ xảy ra, gây xáo trộn mất lòng nhau. Để khắc phục được điều này, trong lời Then có giáo dục rằng: người nào trộm cắp của công, của tư hoặc thường ganh ghét với người giàu có hơn mình... là phạm tội. Khi chết xuống âm ty, linh hồn sẽ bị hành pháp. Mọi việc làm của mình ở trần gian dưới âm ty đều biết cả. Ngoài ra, dưới âm ty còn có gương dùng để soi phân biệt kẻ ngay gian, do đó không kẻ nào thoát tội khi làm việc xấu v.v... Dưới đây là nguyên văn lời Then:
"...Quá lồng ngục dung chan dú lé
Mì nặm tả lưu sông
Thủy pjạc nặm luây lồng sloong bưởng
Cầư chan khảm náo thuổn khen kha
Pặt lồng ngục tiểu kha công chính
Tặt thiên ma tằng kiếng cương soi
Thiên hạ cần khảu ngòi vô vạn
Cần hâư hết phản gián ngay chan
Ngòi khảu hăn đâư chang thánh thót
Bấu rụ lểu vấn thắp khảo ta
Tướng dộc quân kẻo qua tức thí...
Cần hâư toọng chan vi tham đạo
Lặc au cúa Tam Bảo Thích Ca
Lo toan lẳc khẩu nà rườn tản
Hăn khỏ ngòi nà án dị khinh
Khi mượn đá bân đin pỏ mẻ
Thai lồng mừa hạ tỉ âm quan
Luận tội pắt khảu chang bàn khoét
Tua khắm lẻ tua tác nòn ngài
Phấn slổng lẻ phấn thai khổn cúng
Tua bấu thai lại tổm vạc dầu...".
Tạm dịch:
... Xuống địa ngục phải chịu thân đơn
Có dòng nước trôi sông
Nước rẽ nước chảy thành hai ngả
Ai gian vượt nào cả tay chân
Vượt xuống ngục tiểu dòng công chính
Đặt chó trời cùng kính gương soi
Thiên hạ người vào coi vô vạn
Người nào mà phản gián ngay gian
Nhìn vào thấy bên trong thấp thoáng
Không rõ thì tìm hỏi khảo tra
Tướng giục quân kéo qua tức khắc...
Người nào lòng tà gian tham đạo
Trộm lấy của Tam bảo Thích Ca
Toan trộm thóc ruộng nhà người khác
Thấy khó trông ruộng tính thiệt hơn
Khi lại chửi cha mẹ trời đất
Chết xuống chốn địa phủ âm cung
Luận tội bắt vào trong bàn đánh
Người khỏe lại người yếu ngủ ngày
Phần sống phần chết rồi khốn khổ
Người không chết lại bỏ vạc dầu....
Đến đây chúng ta có thể khẳng định Then là trò diễn nghi lễ mang tính chất tổng hợp bao gồm các bộ môn nghệ thuật truyền thống dân gian của đồng bào Tày - Nùng. Hát Then để cầu yên, cầu mùa, cầu phúc... trong những dịp xuân thu nhị kỳ. Then đến với mọi người ngoài để thỏa mãn nhu cầu về mặt sinh hoạt văn hóa tinh thần còn mang hình thức giáo dục rất rõ nét. Chẳng hạn, có khi người chủ gia đình mời Then đến nhà, ngoài việc hát nghi thức cầu yên, cầu phúc còn có mục đích thông qua đó để giáo dục các thành viên trong gia đình về bổn phận con cháu phải biết ăn ở hiếu thảo với ông bà cha mẹ; anh em phải trên kính, dưới nhường, vợ chồng phải chung thủy. Trường hợp này, rõ ràng Then nặng về giáo dục truyền thống đạo đức công xã, với ý nghĩa sinh hoạt văn hóa gia đình. Tuy vậy, Then cũng không phải đơn thuần thực hiện chức năng nghi lễ và giáo dục mà còn bao hàm ý nghĩa đấu tranh xã hội và biểu hiện triết lý nhân bản dân gian sâu sắc. Và, ở chừng mực nào đó, Then đã đem lại cho con người trí tưởng tượng phong phú và nguồn cảm xúc thẩm mỹ bằng hệ thống thần thoại. Do đó, nghiên cứu Then chính là nghiên cứu những vấn đề văn hóa, văn nghệ và tư tưởng tình cảm, tâm hồn của dân tộc.
Để thấy được rõ hơn về vấn đề này, chúng tôi đã tiến hành phiên âm, dịch nghĩa và chú thích toàn bộ tác phẩm. Hy vọng trong thời gian sắp, tác phẩm tới sẽ ra mắt với đông đảo bạn đọc gần xa./.

0 nhận xét:

Đăng nhận xét